Ziet u de veranderingen in de Nederlandse markt, of die plaats zouden moeten vinden op deze markt, ook in het buitenland?
Ja, heel duidelijk, al lijkt het in Nederland en in conti- nentaal Europa, altijd toch net iets langzamer te gaan dan we hadden verwacht. Dat zal ook te maken hebben met de aard en geschiedenis van de professie, de manier waarop de advocatuur in Nederland is georganiseerd en gereguleerd, de opleiding en de toe- lating tot het vak. De opleiding en het civiel effect moeten echt op de helling.

In hoeverre denkt u dat de problemen op de juridi- sche markt zijn op te lossen.
De markt en met name de “inkoper” van juridische diensten zullen het uiteindelijk gaan oplossen; De advocatuur, als sector, is uiteindelijk niet veel anders dan datgene wat professionele dienstverleners in an- dere sectoren doen.
Kantoren met een goed ontwikkelde strategie, heldere marktpositionering en een daarbij passend diensten- aanbod en dito organisatie zullen de winnaars zijn.
We zullen dus een veel duidelijkere segmentatie in de Nederlandse markt gaan zien. Dit betekent dat keuzes gemaakt moeten worden; een keuze maken betekent vooral dingen niet langer te doen of heel anders te doen. Dat leidt automatisch tot onderscheidend ver- mogen. ‘Where to Play’ en ‘How to Play’ zullen de cru- ciale vragen zijn voor de komende 5 jaar.
‘The most flexible will survive’
Volgens Darwin’s Survival of the fittest blijven de sterke over. Is een interventie of het gebruik van een externe bij een veranderproces genoeg om succesvol te worden?
Volgens mij zei Darwin dat “the most flexible will sur- vive”. Daar pleit ik ook voor: de winnaars zullen kan- toren zijn met flexibele organisaties, die doen waar ze echt goed in zijn, met ‘lean en mean’ bedrijfsmodellen en hooggekwalificeerde professionals (niet alleen ad- vocaten) en waar primaire en secundaire processen zijn geïntegreerd (d.w.z. advocatuur en bepaalde onder- steunende functies – bijvoorbeeld business develop- ment/marketing en knowhow management) dan wel bepaalde functies worden uitbesteed. De markt zal er over een paar decennia ongeveer uitzien als de huidige accountancymarkt. We zullen enorme verschuivingen gaan zien.

Wij spraken in de UK met verschillende kantoren en zagen dat daar veel meer gebruik wordt gemaakt van wat men hier de hbo-jurist noemt, maar ook van spe- cialisten als de econometrist, de bedrijfskundige of de natuurkundige. De advocaat is daar specialist in wet- geving of het juridische proces.
De hbo-juristen zouden dus ook in Nederland in veel kantoren een belangrijke rol kunnen spelen, net zoals Professional Support Lawyers of juristen die deel uit- maken van een flexibele schil.
Ook de juridische markt is meegegaan in de online migratie, onder andere daar waar het content gedreven oplossingen betreft. Denkt u dat software oplossingen wellicht delen van het reguliere werkproces kunnen overnemen?
Absoluut, ict-toepassingen kunnen en zullen een grote rol gaan spelen in de advocatuur met name daar waar het redelijk gestandaardiseerde onderdelen van het

werkproces betreft. De komende jaren zullen in- vesteringen in ict, knowhow en business development/ marketing belangrijker worden.
Als U nu verantwoordelijk zou zijn voor een tradi- tioneel kantoor met een groeiprobleem, en er zouden geen beperkingen zijn, zou u het kantoor dan transformeren naar een gezonde organisatie of het kantoor sluiten/saneren en helemaal opnieuw beginnen?
Als het om een bestaand kantoor zou gaan, dan zou ik voor de transformatie kiezen. Dit kan betekenen dat er geherstructureerd en/of gesaneerd moet worden op bepaalde rechtsgebieden of binnen bepaalde prak- tijken, maar het zal ook betekenen dat er geïnvesteerd moet worden op een ander vlak. Het hangt echt van de specifieke situatie af. Helemaal opnieuw beginnen is meestal geen optie, omdat je te maken hebt met bestaande staffing, bestaande klantportfolio’s etc.; is het een startup dan ligt dit anders.